تك فرزندي محصول زندگي صنعتي

اگر جهان امروز را عصر انفجار جمعيت بناميم يكي از اهداف كشورهاي در حال توسعه مثل ايران، كنترل و نهايتاً كاهش نرخ جمعيت است و از منظر علم جمعيت شناسي، داشتن فرزند كمتر يك مزيت محسوب شده، تك فرزندي ترويج مي گردد اما آيا از ديدگاه تربيتي و روانشناختي نيز اينگونه است؟ در همين راستا هميشه با سؤالات گوناگوني مواجه بوده ايم از جمله: "آيا تك فرزندي خوب است يا خير؟" "همه مي گويند يك بچه ديگر داشته باشيد، نمي دانم چه كنم؟ " و دهها سؤال ديگر. در اين مقاله سعي شده به صورت اجمال به اين سؤالات پاسخ داده شود. در ابتدا ديدگاههاي مختلف منتج از آرا و عقايد عمومي را بررسي مي كنيم:
برخي والدين تك فرزند معتقدند علت سختي و بروز مسائل تربيتي، به جاي داشتن فرزندان بيشتر كه قطعاً مشكلات تربيتي بيشتري نيز خواهند داشت بهتر است به داشتن يك فرزند اكتفا و تمام هم و غم خود را معطوف به وي كنند تا هم خودشان به وظايفشان به درستي عمل كرده باشند و هم يك شهروند خوب تحويل جامعه بدهند. تعدادي از والدين نيز به علت مشكلات اقتصادي و مالي فعلاً وجود يك فرزند را كافي دانسته و داشتن فرزند بيشتر را منوط به حل مشكلات مالي مي دانند. برخي از اين والدين با وجود ميل باطني ولي به علت مشكلات بيولوژيك يا ارگانيك، ديگر قادر به فرزندآوري نيستند. آنها حتي كودكاني را به فرزندخواندگي پذيرفته و نياز به داشتن فرزند را ارضا مي كنند. دسته اي از والدين با داشتن يك فرزند از هم جدا شده اند لذا تا حل نشدن مشكلات خانوادگي و ازدواج مجدد، داراي يك فرزند خواهند بود و برخي نيز به علت اختلافهايي كه با هم دارند وجود يك فرزند را كافي مي دانند چون نمي دانند سرانجام كارشان به كجا خواهد انجاميد. در اين ميان عده اي هم معتقدند بچه هاي يكي يكدانه به علت نداشتن خواهر و برادر، در آينده تنها خواهند ماند، پس با وجود مشكلات جامعه امروزي بهتر است خواهر يا برادري داشته باشند تا بتوانند در صورت لزوم از آنها به عنوان سيستم حمايتي استفاده نمايند(همديگر را حمايت كنند) و برخي نيز معتقدند وجود تعداد بيشتر از يك فرزند باعث مي شود تا آنها تعاملات اجتماعي را بهتر آموخته، رشد اجتماعي بيشتري نسبت به تك فرزندان كسب نمايند. دسته اي از والدين نيز در اين راستا تحت فشار شديد رواني ناشي از پيشنهادها و انتقادهاي اطرافيان قرار دارند. به عنوان مثال مي گويند: "اين فرزند شما چون تنهاست مشكل دارد. چرا يك همبازي براي او نمي آوريد." "شما والدين خودخواهي بوده و فقط به فكر رفاه خودتان هستيد." "بچه اولتان دارد بزرگ مي شود نگذاريد فاصله سني دومي با اولي زياد شود پس به فكر باشيد" و... عده اي از والدين نيز اعتقاد دارند با داشتن يك فرزند، علاوه بر تربيت موفق فرزندمان، به نيازهاي فردي خودمان نيز بهتر مي توانيم پاسخ دهيم، زيرا داشتن فرزندان بيشتر مساوي است با گذشتن از برخي از خواسته ها و نيازهاي خودمان و نهايتاً بعضي از مادران نيز به رغم ميل باطني ولي بنا به توصيه پزشكان جهت رفع و درمان برخي بيماريهاي ويژه خانمها، مجبور به فرزندآوري مي شوند وگرنه به وجود يك فرزند اكتفا دارند.

چه زماني مي توان بيش از يك فرزند داشت؟

از آنجايي كه پرورش جنين بر عهده مادر است و با توجه به اهميت دوران جنيني، سلامت رواني - بيولوژيك و ارگانيك مادر شروط بسيار مهمي براي بارداري و فرزندآوري است. پس مادري كه از سلامت جسمي و رواني نسبي برخوردار است مي تواند مجدداً حامله شود در غير اين صورت حاملگي هم به ضرر مادر و هم جنين خواهد بود.
زماني كه روابط والدين محبت آميز بوده، همديگر را درك كرده و تفاهم داشته باشند.
زماني كه والدين، هردو به داشتن فرزندي ديگر توافق و تفاهم داشته باشند . توضيحاً اشاره مي شود زماني كه مادر ناخواسته حامله مي شود با استرس فراواني روبرو شده كه اي كاش حامله نمي شدم - وضعيت مالي، مناسب و مساعد نيست. خودم آمادگي لازم را ندارم- شوهرم مخالف حاملگي من بوده است يا او موافق بود، من مخالف بودم و... در نتيجه هردو نوع اقدام بعد از حاملگي ناخواسته قابل پيش بيني است: اول اينكه متأسفانه مادر برخلاف ميل باطني اش با روشهاي متعدد غير علمي و غير قانوني از قبيل خوردن انواع داروهاي گياهي و يا تزريق انواع آمپولها و... و يا مراجعه به افراد غير متخصص اقدام به سقط جنين مي كند تا فرزندش سقط شود يا نشود، در نتيجه احساس گناه شديدي را هميشه برايش به دنبال خواهد داشت كه در صورت سقط شدن جنين، افسردگي مادر و در صورت عدم سقط، مشكلات رفتاري و يادگيري متعددي در آينده براي كودك رقم خواهد خورد. جالب توجه اينكه براساس تجربيات باليني نگارنده در مراكز مشاوره، يكي از دلايل مهم ايجاد اختلالات رفتاري نظير پيش فعالي(ADHD ) و يا اختلالات يادگيري يا ديرآموزي، همين حاملگي هاي ناخواسته مادران مي باشد.
هرگاه باغباني قصد دارد دانه اي در زمين بكارد شرايط متعددي از قبيل: مستعد بودن خاك؛ نوع دانه، رسيدگي بعد از جوانه زدن و رشد آن را همواره در نظر خواهد داشت وگرنه دانه اي كه بدون در نظر گرفتن شرايط لازم كاشته شود نبايد اميدوار بود در آينده به گياهي بالغ و شاداب تبديل شود. پس والديني كه قصد فرزندآوري دارند مسلماً بايد قبل از آن تفاهم كرده، شرايط لازم قبل از حاملگي - ضمن حاملگي و بعد از زايمان را همواره مد نظر داشته باشند به عنوان مثال، پدري كه كمتر در خانه حضورفيزيكي يا عاطفي دارد يا اكثر مواقع را در مأموريت و خارج از خانه است و در صورت باردار شدن همسرش، تمامي بار مسؤوليت بر عهده مادر بوده و درست در زماني كه همسر نيازمند حمايتهاي عاطفي و رواني شوهرش مي باشد وي حضور نداشته، مشكلات فراواني را در آينده رقم خواهد زد. به راستي اگر بدانيم فرزند هبه و امانتي از جانب خداوند است بايد همواره به اين سؤالات پاسخ دهيم كه آيا امانت دار خوبي خواهيم بود؟ آيا توان تربيت موجودي كه قرار است خليفه خدا بر روي زمين باشد را داريم؟ چقدر در زمينه تربيت كودك بويژه در مراحل مختلف رشد(نوپايي- پيش دبستاني- دبستاني- نوجواني و...) مطالعه داريم و صدها سؤال ديگر و اگر پاسخهايمان صادقانه و قانع كننده بود آنگاه مي توان اقدام به فرزندآوري نمود.

والديني كه داراي يك فرزند هستند (حال بنا به دلايلي كه بحث شد) لازم است همواره نكات مهم تربيتي زير را مد نظر داشته باشند:
از پاسخ دادن به تمامي خواسته هاي كودك پرهيز نماييد: از آنجايي كه قرار است در آينده، كودك شما وارد جامعه شود و در جامعه به هيچ نياز و خواسته آدمي سريعاً پاسخ داده نمي شود و همواره ناكامي ها، شكست ها و يأسها وجود خواهند داشت فرد مي تواند موفق عمل نمايد كه طعم ناكامي را چشيده، داراي سعه صدر بالايي باشد. پس اگر كودك شما از شما خواسته هايي دارد در اجابت آن قدري تأمل كنيد و اگر انجام آن را به صلاح او نمي دانيد در عدم انجام آن قاطع باشيد حتي اگر كودك گريه كند، سر و صدا راه بيندازد و يا قهر نمايد.
چون شما فرزند ديگري نداريد تمام هم و غم شما همين تك فرزند شماست لذا همانگونه كه برايش هزينه مي كنيد و به تمام خواسته هايش عمل مي نماييد در قبال آن از او نيز توقع داريد كه به تمامي خواسته ها و نظرات شما اهميت داده، عمل نمايد و اگر عمل نكرد ناراحت مي شويد يا هميشه از او انتظار داريد مانند يك فرد بزرگسال عمل كند و به عبارتي، بيش از سنش از او توقع داريد. در صورتي كه او هنوز كودك است و بايد با ديد كودكانه به او نگريست و نكته ديگر اينكه نبايد آنقدر خودتان را فداي او بكنيد كه همواره از او متوقع باشيد پس قدري هم به فكر خود و نيازهايتان باشيد.
سعي كنيد او را در انجام امور و مسؤوليتهاي خويش مستقل بار آوريد و انجام بيشتر كارهايش را به خودش واگذار كنيد و از اعمال هرگونه فشار، تهديد و يا تنبيهي خودداري نماييد و اگر از انجام آنها سرباز مي زند او را به حال خود رها كنيد. او مدت زماني در حالت عدم تعادل خواهد بود ولي مطمئن باشيد اگر احساس كند كسي كارهايش را انجام نمي دهد مجبور به انجام آنها خواهد شد و آنگاه است كه بايد به آينده او به عنوان فردي مسؤول و مستقل اميدوار باشيد. پس سعي كنيد به جاي او رشد نكنيد زيرا مانع رشدش خواهيد شد. به قول جبران خليل جبران: "بچه ها از طريق شما به جهان مي آيند اما نه براي شما" و يا اينكه "بچه ها ادامه ما نيستند پس با آنها باشيد نه متصل به آنها".
نتيجه نهايي اينكه داشتن يك فرزند يا داشتن بيشتر از يك فرزند هيچ كدام نمي تواند به عنوان يك ديدگاه مطلق، متقن و جامع مطرح شود بلكه انجام هركدام منوط به داشتن شرايطي و مستلزم رعايت نكاتي است كه اميدوارم والدين گرامي كه يك فرزند دارند و يا خواستار داشتن بيش از يك فرزند هستند در انجام آنها موفق عمل نمايند.
با توجه به اينكه وابستگي شديد به والدين - داشتن روحيه اي حساس و شكننده- داشتن توقع زياد از والدين و اطرافيان از ويژگيهاي بارز اكثر تك فرزندهاست در صورت نياز به راهنمايي و مشاهده حتماً به مراكز مشاوره در ارتباط باشيد.
اگر تك فرزند شما در دوره نوجواني قرار دارد مطالعه رواشناسي دوره بلوغ و نوجواني يك ضرورت است و اين ضرورت ايجاب مي كند تا شما به عنوان والدين ارتباط عاطفي خود را بيش از پيش با فرزندتان بيشتر كرده تا او مجبور نباشد براي جبران نيازهاي عاطفي به دوستانش در محيط بيرون از خانه متوسل شود.